Geleneksel Çini Sanatı

Günümüzün en popüler sanatlarından biri çini sanatıdır ve seramik üzerine uygulanan bu sanatın estetik ile işlevselliği bir araya getirdiğini söyleyebiliriz. Türk kültürü dendiğinde ilk akla gelen sanatlardan biri çini sanatı oluyor. Eski yapıları gezdiğinizde de karşınıza sıklıkla bu sanatın çıkmasının nedeni çini sanatının tarihi geçmişidir. Osmanlı dönemine kadar uzanan bu köklü geçmiş, çininin popülerliğini halen korumasıyla çok daha fazla önem taşıyor. Türk el sanatlarının özgün eserlerini yansıtan çini sanatının nasıl geliştiğini merak ediyor musunuz?

Çini Sanatının Tarihçesi

Çini sanatı bize Türk devletini hatırlatıyor olsa da aslında kökleri Çin'e dayanan bir sanat dalıdır. İlk olarak Çin'de ortaya çıkan bu sanat kısa zamanda tüm medeniyetlere yayıldı. Popülerlik kazanması ve o dönemin sanat dünyasında adından söz ettirmesi ise özellikle mimaride sıklıkla kullanılmasının da etkisiyle çok uzun sürmedi. Elbette Türkler bu sanat dalına büyük katkılarda bulundu ve diğer medeniyetlerden farklı olarak seramik yüzeyler dışında da çini sanatını kullanmaya başladı. Özellikle Osmanlılar döneminde en güzel çini sanatı örnekleri ortaya çıktı diyebiliriz. O dönemde İznik'te özel olarak çini atölyeleri dahi kuruldu ve bu atölyelerde yapılan çalışmalar tüm dünyada ilgi odağı haline geldi.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde İznik'te kurulan çini atölyelerinde o kadar eşsiz ve özgün çalışmalar yapıldı ki çini sanatı da adeta el sanatlarının zirvesine taşındı. Bu dönemde çininin kültürel bir miras haline geldiğini de söyleyebiliriz. Camilerde, saraylarda, türbelerde ve köşklerde çeşitli renk ve motiflerle süslenmiş çini çeşitleri kullanılmaya başlandı. Çini, adeta mimari kültürün vazgeçilmez süsleme sanatlarından biri haline gelmişti. O dönemde lüster tekniği yöntemiyle yapılan pek çok çini sanatı eserini günümüzde halen görebilirsiniz. Yapmanız gereken sadece bu tarihi yapıları ziyaret etmek olacak.

Çini Sanatının Özellikleri ve Teknikleri

Çini sanatında en önemli unsur çini hamuru çeşididir. Kaliteli malzemelerle hazırlanan bir çini hamuru, çininin dayanıklı olması için önemlidir. Üzerine ise seramik boyası çeşitleri ile desenler yapılır ve bu sayede ortaya göz kamaştıran bir sanat eseri çıkar. Bu çalışmalarda kendine özgü desenlerin kullanıldığını da eklemeliyiz. Bu sanatla ilgilenenler kimi zaman tabiattan ilham alarak çeşitli desenler geliştirirken kimi zaman da İslami motifleri kullanmayı seçebilirler. Kullanılan motiflerin tamamının bir anlamı olduğunu bilmeyenler için aktaralım. Kullanılan geometrik şekiller dahi çini sanatında bazı anlamları yansıtır.

Çini sanatında farklı teknikler kullanılsa da sıraltı tekniğini pek çok medeniyetin daha sık tercih ettiğini söyleyebiliriz. Günümüzde de bu teknik çini sanatı eserlerinin çok daha eşsiz kılabiliyor. Desenlerin seramiğin altına işlenmesi yoluyla uygulanan teknikte desenlerin çok daha kalıcı olmasının sırrı da budur. Kalıcı çini desenleri ile hazırlanmış eserler bırakmak isteyenler çoğunlukla bu teknikle çeşitli çalışmalar yaparlar. Peki, çini sanatında uygulanan teknik sadece sıraltı tekniği mi? Elbette hayır.

Çini üzerine sıvı cam tabakası uygulanması yolu ile hayata geçirilen renkli sır tekniği de oldukça sık tercih edilen yöntemler arasında yer alır. Sıvı cam tabakasının kullanılmasının nedeni ise desenin parlaklığını arttırmak ve aynı zamanda çini çalışmasının çok daha sağlam olmasını sağlamaktır. Çini tekniklerinden söz ederken lüster tekniği de unutmamak gerekir. Çinide yüzeyin metalik bir görünüm alması için kullanılan yöntem özellikle Osmanlı İmparatorluğu döneminde İznik'te kurulan atölyelerde yapılan eserlerle popülerlik kazanarak günümüze kadar gelmeyi başarmıştır.

Çini Sanatının Kullanım Alanları Nelerdir?

Öncelikle çini sanatının ilk ortaya çıktığı dönemlerden bu yana sanat eserleri hazırlamak için tercih edilen bir yöntem olduğunu söyleyebiliriz. Osmanlı döneminin yanı sıra Selçuklu döneminde de duvar çinileri yüzlerce farklı mimari yapıda kullanıldı. Özellikle camilerde duvar çinilerinin süsleme amacının yanı sıra yapıya değer katmak amacıyla da kullanıldığını söyleyebiliriz.

Bununla birlikte saraylarda ve köşklerde de duvarların adeta çini ile kaplandığını belirtmek mümkündür. Bunun nedeni ise yapılar çini ile kaplandığında çok daha kıymetli ve özel bir form kazanıyordu. Dolayısıyla yapıya gösterişli bir görünüm kazandırmak istendiğinde ilk olarak tercih edilen çalışmaların başında çini geliyordu.

Zamanla çeşitli dekoratif eşyaların süslemesinde de çini sanatı kullanılmaya başlandı ve Türk sanatlarından en önemlisi haline geldi. Tamamen geleneksel yöntemlerle çeşitli dekoratif eşyaların hazırlanmasında halen çini sanatı yoğun bir şekilde kullanılıyor. Bunun yanı sıra bu sanatı modern stillerle harmanlayan ve modern desenlerle çiniye bambaşka bir yorum kazandıranlar da var. Dolayısıyla geleneksel yaklaşımın yanı sıra modern yaklaşımla da eşsiz çini eserleri ortaya koymak mümkün oluyor. Sonuç olarak çini sanatı çok köklü bir geçmişe sahiptir ancak aynı zamanda modern hayatta da kendine bir yer bulmayı halen başarır.

Özellikle sıraltı tekniği gibi emek ve titizlik gerektiren teknikleri uygulayarak eşsiz çini desenleri ortaya koyanların bu geleneksel sanat dalını yani önemli bir kültürel mirası yaşatma konusunda büyük katkılarının olduğunu belirtmeliyiz. Çini sanatı gelecek nesillere de aktarılmaya devam eden bir miras olarak değerlendirilmelidir.