Sır Altı ve Sır Üstü Boyalar Arasındaki Farklar Nelerdir?

Çini sanatı, en eski Türk sanatlarından biridir ve geleneksel özelliklerinin tamamını koruyarak günümüze kadar gelmeyi başarmıştır. Renkli motiflerin seramik yüzeylere uygulanması şeklinde icra edilen bu sanat dalında motiflerin korunması da büyük önem taşır. Bu nedenle dayanıklılığı korumak için özel boya malzemeleri kullanılır. Çini sanatında kullanılan boya çeşitleri ise temelde iki grupta ele alınır. Bunlar; sır altı boyalar ve sır üstü boyalardır. Bu iki boya türü arasındaki farkları bilmek ise çini sanatının çok daha kalıcı şekilde icra edilmesini sağlar. 

Sır Altı ve Sır Üstü Boyalar Nedir?

Sıra altı boyalar çini hamuruna ya da çini astarına uygulanarak üzeri şeffaf bir sırla kaplanan boya çeşitleridir. Bu boyaların renk pigmentlerini tam olarak ortaya çıkarması için sırlama ya da fırınlama gibi aşamaların tamamlanması gereklidir. 

Sır üstü boyalar ise sırlanan ya da fırınlanan yüzeylere uygulanır. Yani öncesinde mutlaka fırınlama ya da sırlama işleminin yapılması gerekir ve sır üstü boya uygulamasından sonra yeniden bir fırınlama yapılması gereklidir. 

Sır Altı ve Sır Üstü Boya Farkları Nelerdir? 

Çini sanatında kullanılan sır altı ve sır üstü boyalar arasındaki farkları çeşitli açılardan ele alabiliriz. 

1. Uygulama Zamanı

En temel fark boyanın uygulanması gereken zaman dilimidir. Sır altı boyalar çini yüzeyine henüz sır işlemi uygulanmadan önce kullanılır. Sır üstü boyalar ise sırlama tamamlandıktan sonra uygulanır. Kısacası doğrudan sırlı yüzeye uygulanabilen ve bu işleme uygun şekilde formüle edilmiş boya çeşitleridir. 

2. Fırınlama Süreci

Bir diğer fark da çini sanatını icra ederken uygulanan fırınlama süreciyle ilgilidir. Sır altı boyalar sırlama işleminden önce uygulanır ve boya sırrın altında kalır. Fırınlama işlemi esnasında boyanın sırrın içinde sabitlenmesi sağlanır. Sır üstü boyalar ise fırınlamadan önce uygulansa da sonrasında bir kez daha fırınlama gereklidir. İkinci fırınlama sonrasında boyanın sırlanmış olan yüzeye sabitlenmesi sağlanır. 

3. Dayanıklılık

Bu iki boya çeşidi dayanıklılık bakımından da birbirinden farklıdır. Sırın altında kalıyor olmaları nedeniyle sır altı boyalar çok daha dayanıklı bir yapıya sahiptir. Bu boya türünde zaman içerisinde aşınma, solma ya da renk kaybı olması gibi ihtimaller düşüktür. Ancak sıra üstü boyalar daha hassas bir yapıya sahip olduklarından dış etkenlere karşı dirençleri de daha düşüktür. 

4. Renk Canlılığı

Renk canlılığı bu iki boya çeşidi arasındaki farklar arasındadır. Sır altı boyalarda fırınlama sürecinde yüksek ısıya maruz kalması nedeniyle ender de olsa renk solmaları olabilir. Bu nedenle genellikle sır altı boyaların pastel tonları yansıtmak için çini sanatında kullanıldığını söyleyebiliriz. Sır üstü boyalar ise canlı ve parlak bir görünüm sunarlar. Nedeni ise zaten sırlanmış olan yüzeye uygulanıyor olmalarıdır. 

5. Kullanım Amaçları

Sır altı boyaların çoğunlukla modern değil klasik çini sanatında kullanıldığını da eklemek gerekir. Osmanlı çini sanatının en güzel örneklerinde bu boya çeşitleri kullanılmıştır. Sır üstü boyalar ise modern çalışmalarda daha fazla tercih edilir. Seramik yüzeye yapılan sanatsal çalışmalarda da bu boyaların daha fazla tercih edildiğini ekleyelim. 

6. Teknik Zorluklar

Sır altı boyaların uygulanması daha zordur ve teknik bilgi gerektirir. Boyanın sırrın altından net görünmesi önemlidir ve bu da ancak dikkatli, doğru teknikle uygulanması durumunda mümkün olur. Sır üstü boyaları uygulamak ise daha kolaydır. Ayrıca taşan hatları düzeltmek de daha basittir. 

7. Malzeme Farklılıkları

Üretimde kullanılan malzemelerin de farklı olduğunu belirtmeliyiz. Sır altı boyalar yüksek ısıya dayanacak şekilde üretilir ve üretimde genellikle metal oksitler kullanılır. Sır üstü boyalar ise çoğunlukla sentetiktir ve düşük ısıda sabitlenebilme özelliği taşır. 

8. Görsel Farklılıklar

Tahmin edebileceğiniz gibi görünüm bakımından da bu iki boya çeşidi arasında farklılıklar vardır. Sır altı boyalar mat ancak daha doğal bir renk görünümü sunarlar. Otantik motiflerin kullanımında sık tercih edilirler. Sır üstü boyalar çarpıcı ve çok daha parlak bir görüntü sergiler. Dekoratif çalışmalarda ve modern stilde yapılan çini çalışmalarında daha fazla tercih edilen boyalardır.